اسرار محبت !
در اسلام محبت ورزیدن و مدیریت آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است تا جایی که اگر انسان از این امر مهم غافل شود خدای متعال برای بیدار نمودنش از خواب غفلت به او تازیانه می زند .
یکی از شاگردان شیخ رجبعلی خیاط نقل کرده :
محبت اهل بیت
شرط محبت خدا !
محبت خدای متعال و اهل بیت علیهم السلام پیوندی نا گسستنی داشته و هیچ کدام بدون دیگری کامل و تمام نیستند ، کسی که ادعای محبت خدای متعال را دارد باید محب اهل بیت علیهم السلام باشد و آن کس که ادعای محبت اهل بیت علیهم السلام را دارد بدون این که حق محبت الهی را اداء کند کذابی بیش نیست ، این امر سرّی از اسرار عالم محبت است که جز اهل بصیرت قادر بر ادراک آن نیستند ، بر همین اساس پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به امر الهی خطاب به مردم فرمود :
﴿إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اَللّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اَللّهُ﴾ (سوره آلعمران، آیه 31) اگر خدا را دوست می‌دارید، از من پیروی کنید! تا خدا (نیز) شما را دوست بدارد .
در این آیه شریفه علامت صادق بودن در محبت الهی تبعیت از رسول اکرم صلی الله علیه و آله است که خود مصداقی از محبت آن حضرت است به نحوی که اگر کسی ادعای حب الهی داشته باشد اما از آن حضرت تبعیت نکند دروغگو است و هم چنین است کسی که ادعای دوستی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را داشته اما حق عبودیت الهی را به جا نیاورد .
هم چنین در تایید این معنی از پیامبر صلی الله علیه و آله روایتی نقل شده که حضرت در آن به بیان ارتباط بین محبت الهی و محبت اولیاء الله می پردازند ، فرمود :
«أحِبّوا مَن أحَبَّ اللّهَ ،أحِبّوا اللّهَ مِن کُلِّ قُلوبِکُم »(دلائل النبوّة للبیهقی : ج 2 ص 525 ، نهج الفصاحة ؛ ص818) هر کس که خدا را دوست مى دارد ، دوستش بدارید و خدا را با همه قلبتان دوست بدارید .
حضرت صلی الله علیه و آله می فرماید خدا را با همه قلبتان دوست بدارید اما مقدم بر این بیان می فرماید «أحِبّوا مَن أحَبَّ اللّهَ» که میفهماند دوست داشتن خدا مقدمه ای دارد و آن این است که اول باید سراغ کسانی رفت که به خدا رسیده و خدا نیز آنها را دوست دارد تا با دوست داشتن ایشان راه برای دوستی با خدای متعال باز شود .
مصداق اتمّ «أحِبّوا مَن أحَبَّ اللّهَ» در عالم هستی اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام هستند چرا که از ابتدای خلقت تا انتهای آن کسی نیست که به اندازه ایشان در محبت الهی ذوب شده باشد ، امام هادى علیه السلام ـ در زیارت جامعه در شأن اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام فرمود :
« التّامِّینَ فی مَحَبّةِ اللّهِ» (من لا یحضره الفقیه، ج2، ص: 610) (اهل بیت علیهم السلام )کاملان در محبت خدا (هستند ).
لذا باید ایشان را بیش از همه افراد بشر دوست داشت ، حال ، برای این که راه ما برای سیر در وادی محبت الهی باز شود باید در محبت آن ذوات قدسیه فانی شده و حق محبت را در معاشرت با ایشان به خوبیبجا بیاوریم ، به همین دلیل است که در زیارت جامعه کبیره آمده است
« مَن أَرادَ اللّهَ بَدَأَ بِکُم ،و مَن قَصَدَهُ تَوَجَّهَ بِکُم»(من لا یحضره الفقیه، ج2، ص: 615) هر که خدا را بخواهد ، از شما آغاز می کند و هر که آهنگ او کند ، به شما روى مى آوَرد .
خدا را با تمام صفات جمال و جلال و با تمام کمالات می توان در انسان کامل یافت به همین دلیل باید در وادی انسان کامل سیر کنیم تا راهی به سوی خدای متعال به رویمان باز شود ، انسان کامل کسی است که اگر انسان به او برسد، به خود خدا رسیده است . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:
« مَن رَآنِى فَقَد رَأى الحَقَّ» ( بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج58، ص: 235 ، نهایه ابن اثیر، ذیل «حق»)هر کس مرا ببیند (چه در بیداری و چه در خواب) خدا را دیده است.
یعنی خداوند متعال با تمام اسماء و صفات خود در پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله تجلی کرده است و این نشان از عظمت پیامبر دارد.
پس بیایید در محبت اهل بیت علیهم السلام فانی شویم .
محبت صادقانه به اهل بیت راه انسان شدن ! قسمت چهارم
هر چه را انسان دوست داشته و در عالم محبت بیابد با همان بوده و همان خواهد شد. چرا که محبت بین حبیب و محبوب اتحاد بوجود می آورد لذا اگر انسان کامل معصوم را در عالم محبت بیابد، میتواند در مسیر عصمت قدم برداشته و به درجهای برسد که معصوم شود.
برای ایجاد اتحاد تناسب و سنخیت لازم است. اگر سنخیت نباشد، اتحاد و یگانگی به وجود نمیآید. سنخیت با عمل بدست می آید و محب بدون عمل در محبت خود صادق نیست.
امیر المومنین علیه السلام فرمود :
«مَنْ أَحَبَّنَا فَلْیَعْمَلْ بِعَمَلِنَا» (تحف العقول ؛ النص ؛ ص104) هر که ما را دوست دارد باید مثل ما عمل کند.
حال که محب اهل بیت علیهم السلام هستیم باید با عمل بر اساس شیوه و روش ایشان سنخیتی که برای اتحاد با آنها لازم است را کسب کنیم ، سنخیتی که لازم است انسان آن را بوجود بیاورد ،طهارت است و پس از آن است که می توان با وجود انسان معصوم که همان قرآن ناطق است اتصال پیدا کرد
﴿ إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَرِیمٌ* فِی کِتابٍ مَکْنُونٍ * لا یَمَسُّهُ إِلاَّ اَلْمُطَهَّرُونَ ﴾ (سوره واقعه ، آیه 77-79)همانا آن، قرآن کریمی است،که در کتاب محفوظی جای دارد و جز پاکان نمی‌توانند به آن دست یابند.
این طهارت با عمل حاصل می شود و نتیجه آن رسیدن به شور و سر مستی وصف ناپذیر است
﴿ تَعْرِفُ فِی وُجُوهِهِمْ نَضْرَةَ اَلنَّعِیمِ ﴾ (سوره مطففین، آیه 24)
در چهره‌هایشان طراوت و نشاط نعمت را می‌بینی و می‌شناسی!
انسان باید خود را طاهر کند تا از شراب طهور به او نوشانده و سر مستش کنند
﴿ یُسْقَوْنَ مِنْ رَحِیقٍ مَخْتُومٍ* خِتامُهُ مِسْکٌ ﴾ (سوره مطففین، آیه 25و26)
آنها از شراب (طهور) زلال دست‌نخورده و سربسته‌ای سیراب می‌شوند! مهری که بر آن نهاده شده از مشک است
و آن که در افق اعلی است ، خدای متعال نیز به انسان میگوید:
«باید از این شراب طهور بنوشی و سرمست شوی».
﴿فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ اَلْمُتَنافِسُونَ﴾ (سوره مطففین، آیه 26)
در نعمتهایی این چنینی باید سبقت گیرندگان بر یکدیگر پیشی گیرند!
اگر انسان در این مسیر قدم برداشت سرمست شده و به طرب می آید اما تا زمانی که به این مقام نرسد به وادی مستان توحید راهش نداده و او را از در می رانند .
|
گفت که سرمست نه ای رو که از این دست نه ای |
|
رفتـم و سرمسـت شدم وز طـرب آکنده شدم |
|
|
|
(دیوان شمس-غزلیات -غزل شماره 1393) |
به او می گویند تا هنگامی که از شراب طهور ننوشیده و به سرمستی نرسیده ای در جمع خوبان عالم راهت نمی دهیم .
محبت صادقانه به اهل بیت راه انسان شدن ! قسمت سوم
امیرالمؤمنین علیه السلام در یکی از نامههایش به معاویه مینویسد:
«فَإِنَّا صَنَائِعُ رَبِّنَا وَ النَّاسُ بَعْدُ صَنَائِعُ لَنَا» (نهج البلاغة (للصبحی صالح) ؛ ص386) ما تربیت یافته پروردگارمان هستیم و مردم پس از آن تربیت یافته ما هستند.
در عالم هستی ، پیرامون انسان دو صنعت گری قابل تصور است ،
همان خلقت ساختار ظاهری وجود انسان است که ظاهر این حدیث شریف بر آن دلالت دارد و حضرت در آن می فرماید در صورتگری شما ما واسطهی فیض هستیم و ما شما را صنعتگری کرده ایم .
همان خلقت تربیتی انسان است که با ارائه برنامه از سوی خداوند متعال و ابلاغ از سوی انبیاء و اولیاء الهی و عمل توسط انسان ها صورت می گیرد.
با این بیان باید دانست ، نه تنها در خلقت تکوینی ما اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام واسطه فیض بوده اند بلکه در خلقت تشریعی نیز واسطه فیض هستند ، بر این اساس حدیث مذکور نه تنها دلالت بر صنعتگری تکوینی اهل بیت در عالم می کند بلکه شامل صنعتگری تشریعی ایشان نیز می شود ، با در نظر گرفتن معنای تربیتی حدیث مراد امیرالمؤمنین علی علیه السلام این گونه می شود :
«آدمی اگر بخواهد انسان شود، باید خود را در کارخانهی ما وارد نموده و رنگرزی کند.»
کسی که تحت تربیت امیرالمؤمنین علیه السلام رفت انسان شده و مَثَل علی علیه السلام میشود .
بین بزرگان اهل معرفت معروف است که :
« پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام مَثَلُ الله هستند و انسانها هم می توانند همانند رسول اکرم و امیر المومنین علیهما السلام مَثَلُ الله شوند »
یعنی اهل بیت علیهم السلام در این عالم مثل تولید میکنند .
باید دانست با خرج کردن سرمایه محبتمان به پای علی علیه السلام است که میتوانیم به دست او صنعتگری شویم.
به عبارت دیگر باید تمام سرمایه انسانیت خود را با محبت در جاذبه وجود امیر المومنین علیه السلام قرار دهیم تا با ایشان معیّت یافته و تعالی پیدا کنیم
«الْمَرْءُ مَعَ مَنْ أَحَب» (الکافی (ط - الإسلامیة) ؛ ج2 ؛ ص127) انسان با کسى است که او را دوست دارد.
هر چه را دوست داشته و در عالم محبت بیابی با همان بوده و همان خواهی شد. چرا که محبت بین حبیب و محبوب اتحاد بوجود می آورد لذا اگر انسان کامل معصوم را در عالم محبت بیابی، میتوانی در مسیر عصمت قدم برداشته و به درجهای برسی که معصوم شوی.
محبت صادقانه به اهل بیت راه انسان شدن ! قسمت دوم
یکی از بزرگترین موهبت های الهی که در حقیقت وجود انسان تعبیه شده و اصلی ترین سرمایه و دارایی اوست نعمت محبت است انسان باید این سرمایه را در مسیری صرف کند که برای او منفعتی داشته و او را به حقیقت و انسانیتش بازگرداند. انسان حقیقی اهل بیت علیهم السلام هستند و برای انسان شدن باید با آن ذوات مقدسه پیوند خورد و راه پیوند خوردن با آنان نیز محبت است .
حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام توجه ویژه ای به هدایت انسانها داشتند، در میدان مبارزه شروع جنگ را به تأخیر میانداخت تا شاید یک نفر از راه باطل برگشته و هدایت شود هم چنین حضرت بارها به معاویه نامه نوشته و او را موعظه کرد تا از راه باطل به سوی حق برگردد. همان گونه که موسی علی نبینا و آله و علیه السلام بارها فرعون را موعظه می کرد ، این امر نشان می دهد که انسان کامل میل به کمال یافتن انسانها دارد و از همین روست که درب محبت ورزیدن انسانها به آنها باز است .
امیرالمؤمنین علیه السلام در یکی از نامههایش به معاویه مینویسد:
«فَإِنَّا صَنَائِعُ رَبِّنَا وَ النَّاسُ بَعْدُ صَنَائِعُ لَنَا» (نهج البلاغة (للصبحی صالح) ؛ ص386) ما تربیت یافته پروردگارمان هستیم و مردم پس از آن تربیت یافته ما هستند.
ای معاویه! خداوند متعال ما را در کارخانهی توحید صنعتگری کرده است. همان طور که میگویند فلان ماشین تولید فلان کارخانه است، ما نیز ساخته کار خانه خدا هستیم و به اذن الله تمام عالم خلقت نیز تولید کارخانهی ما است.
بر این اساس اولین موجوداتی که خلق شدهاند، اصل انسان بوده و انسانیت باقی افراد بشر متصل به آنها است . بنابر این اگر بخواهیم به اصل انسانیت بازگردیم باید به انسان بالذات متصل شویم تا انسانیت اصیل و حقیقی در ما به فعلیت برسد .
فرمود : خداوند ما را صنعتگری کرده است و صنعتگری همهی انسانها هم در دست ماست.
«فَإِنَّا صَنَائِعُ رَبِّنَا وَ النَّاسُ بَعْدُ صَنَائِعُ لَنَا» (نهج البلاغة (للصبحی صالح) ؛ ص386) ما تربیت یافته پروردگارمان هستیم و مردم پس از آن تربیت یافته ما هستند.
به بیان دیگر حضرت می فرمایند : ما واسطهی فیض هستیم و عالم از ما صادر شده است.
آنان چون دست پرورده خدای متعال هستند به تربیت و تعالی انسانها حریص اند ، خود را در معرض ما قرار داده اند تا آنان را شناخته به ایشان عشق بورزیم و با این عشق و محبت راه تعالی به روی ما باز شود ، این محبت ادب و آدابی دارد و با ادعا نمی توان در آن وادی گام نهاد ، شرطش آن است که امیر المؤمنین علی علیه السلام فرمود :
«مَنْ أَحَبَّنَا فَلْیَعْمَلْ بِعَمَلِنَا» (تحف العقول ؛ النص ؛ ص104) هر که ما را دوست دارد باید مثل ما عمل کند.
اهمیت دوست داشتن فرزند
یکی از دستور العمل های سازنده دین مبین اسلام دستور مهر ورزی به هم نوعان است ، محبتی که از سر اخلاص به انسانهای مومن ارزانی می شود موجب تکامل خود فرد و جامعه ای که در آن زندگی می کند می شود ، در بین دستورات وارده در این حوزه سفارش بیشتری نسبت به ابراز محبت و مدیریت آن در بستر پر برکت خانواده شده است ، محبت به همسر و فرزندان یکی از امور اصلی قوام خانواده شمرده شده که اهمیت به آن تاثیرات بسیاری در شادابی و نشاط محیط خانواده و ظهور استعدادهای فرزندان دارد .
ضرورت ابراز محبت به فرزندان بیش از ابراز آن به همسر و سایر افراد جامعه در دستور تعالیم اولیاء الهی قرار گرفته و بدان ترغیب نموده اند چرا که با محبت عاقلانه والدین به فرزندان خمیر مایه شخصیت ایشان رنگ محبت گرفته و تا آخر عمرشان در هر محیطی که وارد شوند بذر محبت کاشته و شور و عشق بوجود می آورند .
خلاصه آن که محبت ورزیدن به فرزندان آن اندازه اهمیت دارد که محبت والدین به فرزندانشان موجب تقرب انسان به خدا و در دایره رحمت الهی قرار گرفتن می شود
امام صادق علیه السلام فرمودند :
«إنّ اللَّهَ عَزَّوجلَّ لَیَرحَمُ العَبدَ لِشِدَّةِ حُبِّهِ لِوَلَدِهِ. »( الکافی (ط - الإسلامیة)، ج6، ص: 50)خداوند عزّوجلّ به انسان، براى محبت شدید او به فرزندش، رحم مىکند.
یا آن که در روایتی دیگر این گونه وارد شده است که :
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به سوى عثمان بن مظعون رفت و دید که او پسر بچه همراه خود را مىبوسد، فرمود: این بچه تو است؟ عرض کرد: آرى. فرمود: دوستش دارى، عثمان؟ عرض کرد: آرى به خدا، اى رسول خدا، او را دوست دارم! فرمود: آیا بر محبّتت نیفزایم؟ عرض کرد: چرا، پدر و مادرم فدایت. فرمود: « إنّهُ مَن یُرضی صَبِیّاً لَهُ صَغیراً مِن نَسلِهِ حتّى یَرضى، تَرَضّاهُ اللَّهُ یَومَ القِیامَةِ حتّى یَرضى »هرکس کودک خردسالى از نسل خود را خوشحال کند، خداوند در روز قیامت او را خوشحال گرداند.( کنز العمّال: 45958.)
برای ابراز محبت به فرزندان ابزارهای مختلفی وجود دارد ، برخی از آنها آثاری سطحی و برخی دیگر آثاری عمیق در بر دارند ، اما در بین همه این امور بوسیدن از همه آسان تر و اثر بخش تر است ، بوسه های از سر محبت و عشق بر گونه کودکان چنان تاثیری دارد که گاه تنا آخر عمر فرزند از یاد او نمی رود و از این که بگذریم هدیه دادن به او نیز اثرات عظیمی در او دارد ، هر اندازه که آن هدیه گرانبهاء و مفید تر باشد آثار آن نیز در شخصیت کودک بیشتر خواهد بود ، بهترین چیزی که والدین می توانند به فرزندانشان هدیه دهند آیات نورانی قرآن است که بزرگترین عطیه الهی به بشر می باشد و آثار آن تا آخر حیات همراه او خواهد بود . این دو کار هزینه زیادی ندارد اما اجری عظیم در پی آن است که پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمودند :
«مَن قَبَّلَ وَلدَهُ کَتَبَ اللَّهُ عَزَّوجلَّ لَهُ حَسَنَةً، ومَن فَرَّحَهُ فَرَّحَهُ اللَّهُ یَومَ القِیامَةِ، ومَن عَلَّمَهُ القرآنَ دُعِیَ بالأبَوَینِ فیُکسَیانِ حُلَّتَینِ یُضیءُ مِن نُورِهِما وُجُوهُ أهلِ الجَنَّةِ.»( الکافی (ط - الإسلامیة)، ج6، ص: 49) هر که فرزند خود را ببوسد، خداوند عزّوجلّ براى او یک ثواب مىنویسد و هر که فرزندش را شاد کند، خداوند در روز قیامت او را شاد مىسازد و هر که به او قرآن بیاموزد [در روز قیامت] پدر و مادرش فرا خوانده مىشوند و دو جامه بر آنان پوشانده مىشود که از درخشش آن صورت بهشتیان مىدرخشد.
و در مقابل اهمیت ندادن به محبت ورزی نسبت به فرزندان انسان را از رحمت الهی دور می کند ،
روایت شده است که
«النبی صلى الله علیه و آله- فی رجُلٍ قالَ: ما قَبَّلتُ صَبِیّاً قَطُّ، فلَمّا ولَّى قالَ-: هذا رجُلٌ عِندی أ نّهُ مِن أهلِ النّارِ.»( الکافی (ط - الإسلامیة)، ج6، ص: 50) پیامبر خدا صلى الله علیه و آله درباره مردى که گفت: من هرگز کودکى را نبوسیدهام. وقتى که رفت- فرمود: این مرد در نظر من از دوزخیان است.
شاید گفته شود چه دلیلی دارد که محبت به کودکان این اندازه اهمیت دارد ، در جواب روایت زیر را می توان شاهد آورد که دلیل ضرورت این مهر ورزی را فطرت پاک و معصوم ایشان معرفی می کند ، امام صادق علیه السلام فرمود :
« قالَ موسَى بنُ عِمرانَ علیه السلام: یا ربِّ؛ أیُّ الأعمال أفضَلُ عِندَکَ؟ فقالَ: حُبُّ الأطفالِ؛ فإنَّ فِطرَتَهُم على تَوحیدی، فإن امِتُّهُم ادخِلْهُم برَحمَتی جَنَّتی. »( مکارم الأخلاق، ص: 237) موسى بن عمران علیه السلام گفت: پروردگارا! کدام عمل نزد تو برتر است؟ فرمود: دوست داشتن کودکان؛ زیرا سرشت آنان بر توحید من است و اگر آنها را بمیرانم، به رحمت خود به بهشتشان مى برم.
پرورش عواطف در کودکان
انسان موجودی دارای احساسات خاص و متعالی است ، خدای متعال نیاز به محبت را در فطرت انسان قرار داده است ، هم باید به او محبت شود و هم باید به دیگران محبت کند ، خدای متعال با امر به مدیریت این غریزه فطری در وجود انسان او را وادار می کند تا با نیروی عقل محبت های خود را تعالی ببخشد ، آن را از توجه دادن به عالم ماده به وجود های الهی متوجه کند و به خدا و خدا گونه ها محبت داشته باشد تا با این مدیریت محبت در درجات ایمان سیر کند تا برسد به جایی که فرمود :
﴿اَلَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلّهِ ﴾ (سوره بقرة، آیه 165) آنها که ایمان دارند، عشقشان به خدا، شدیدتر است.
پس باید سرمایه فطری محبت را در مسیر تعالی قرار داد ، البته این فرایند مقدس ریشه در عوامل اختیاری خانوادگی و اجتماعی داشته که تمامی آنها باید به خوبی محقق شوند تا شاهد آماده شدن بستری باشیم که در آن عاشقان خدا تربیت می شوند .
برای این که محبت انسان در مسیر تکامل قرار گیرد والدین باید از دوران کودکی نهال مقدس محبت الهی را در وجود او بکارند تا کودک بتواند در مسیر محبت الهی گام برداشته و محبتش بیشتر شود .
بر اساس این مطالب باید دانست عواطف از مهم ترین محرکات انسان برای عمل است که از نخستین روزهای مرحله شیرخوارگی بروز یافته و به تدریج در طول سالهای عمر کودک که محیط اجتماعی اش گستره بیشتری پیدا می کند، به رشد خود ادامه می دهد.
محبت فرع بر علم و معرفت است و انسان به صورت ذاتی به اموری که کمالی در آنها وجود دارد محبت پیدا می کنند ، لذا اگر بخواهیم در کودکان نسبت به امری محبت ایجاد کنیم باید کمالاتی که در آن شی وجود دارد را به خوبی به ایشان معرفی و ارائه کنیم تا کودک بر اساس عقلانیت نسبت به یک امر محبت پیدا کند .
در ابتدا باید عواطف کودک را نسبت به اعضاء خانواده یعنی پدر و مادر افزونی بخشید ،چون زمانی که کودک نسبت به والدین احساس محبت داشته باشد سخنان آنها را در تمامی امور با جان و دل می پذیرد و مسیر را برای رشد معنوی و مادی او فراهم می کند ، در این رابطه باید دانست که بهترین وسیله و راه رشد دادن عواطف کودک توسط والدین آن است که کودک احساس کند در دریای مهر و محبت پدر و مادر غوطه ور است و آنان تمام نیازهای مادی و معنوی او را فراهم می کنند هنگامی که کودک به چنین احساسی دست یابد، بی گمان ارتباط عاطفی ای با منشأ این محبت و مهربانی؛ یعنی پدر و مادر پیدا می کند و اعتماد و اطاعتش نسبت به آنها بیشتر شده و به همین دلیل پذیرای افکار، مقاصد، خواسته ها و الگوهای آنان خواهد گردید.
به همین دلیل است که در سیره اهل بیت علیهم السلام مشاهده می شود که آن حضرات در محبت کردن به کودکان توجه ویژه ای داشته و همواره کودکان خود را می بوسیده اند و در رفع نیاز های آنها به خوبی تلاش می کرده اند .
امام علی علیه السلام از خاطرات شیرین دوران کودکی خود زمانی که نزد رسول اکرم صلی الله علیه و آله زندگی می کردند چنین یاد می کند:
« وَضَعَنِی فِی حِجْرِهِ وَ أَنَا وَلَدٌ یَضُمُّنِی إِلَى صَدْرِهِ وَ یَکْنُفُنِی فِی فِرَاشِهِ وَ یُمِسُّنِی جَسَدَهُ وَ یُشِمُّنِی عَرْفَهُ وَ کَانَ یَمْضَغُ الشَّیْءَ ثُمَّ یُلْقِمُنِیه» (نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص: 300)زمان کودکى مرا در کنار خود پرورش داد، و به سینهاش مى چسبانید، و در بسترش در آغوش مى داشت، و تنش را بمن مى مالید، و بوى خوش خویش را بمن مى بویانید، و خوراکى جویده در دهان من می نهاد (چنانکه پدر نسبت به فرزند کند)
که تمامی این رفتار ها برای تقویت محبت و تکامل بخشیدن آن صورت می گرفته است .
ما نیز باید راهی برای گسترش دایره محبت هایمان با فرزندانمان باشیم ، البته باید مراقب بود که از محبت افراطی پرهیز کرد که این محبت افراطی راه سعادت را به روی همه انسانها چه والدین و چه فرزندان می بندد و در آیات قرآن کریم و روایات به شدت از این محبت افراطی منع شده است .
وقتی والدین با محبت عادلانه و صحیح کودک را عاشق خود کردند قدرت سلطه و نفوذ بر عواطف کودک را یافته، خواهند توانست آنها را به جهت صحیحی سوق داده و تجربیات و فعالیتهایش را ـ به ویژه در هنگام بازی ـ به فرمان خود بگیرند. در این صورت است که عمل پرورش و تهذیب عواطف کودک، هماهنگ با مفاهیم و ارزشهای شایسته به انجام می رسد و میان انواع مختلف عواطف درونی او تعادل و توازن برقرار می گردد.
مهم ترین عاطفه شایسته پرورش در کودک، عاطفه خداپرستی است. اگر کودک بدین باور برسد که خدای تعالی سرچشمه هر نعمت و احسان و بخششی است و اوست که نعمتهای جاودانی را در بهشت برای شایسته کرداران و فرمانبران اوامرش قرار داده، احساس محبت و اعتماد به خداوند و تقدیس او در وجودش بارور می شود.
همچنین وظیفه والدین است که عاطفه کودک را نسبت به رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ و دیگر پیامبران و اهل بیت ـ علیهم السلام ـ تقویت کنند و بهترین شیوه این کار حکایت هدفمندِ قصه زندگی آنهاست ، که وقتی والدین آن داستانها را از سر محبت و با ایمان درونی به کودکان بیان کنند کودکان از سر محبتی که به والدین دارند آن داستان ها را باور کرده و به مرور زمان محبتشان به اولیاء الهی بیشتر می شوند .
«روش قصه گویی از بهترین روشهای پرورش عواطف است؛ به ویژه قصه هایی که با سطح ادراکی و قدرت عقلی کودک هماهنگ باشد.»
پس بیایید برای کودکانمان با عشق داستان بگوییم .
راه های ابراز محبت به فرزندان
اقدامات عملی در ابراز محبت به فرزندان
یکی از نیاز های اصلی افراد خانواده مخصوصا کودکان نیاز به محبت است ، اما بسیاری از والدین اطلاعی از راه های صحیح ابراز محبت به فرندان ندارند ، به همین دلیل در بسیاری موارد نارسایی های فکری وروانی در زندگی کودکان بوجود می آید در حالیکه با راه کار های بسیار ساده می توان جلوی بسیاری از آنها را گرفت . در ذیل به برسی برخی راهکار ها و ابزار های ابراز محبت به کودکان می پردازیم :
با دقت در مجموعه روایات تربیتی که از ائمه اطهار علیهم السلام رسیده و هم چنین بر اساس رفتار هایی که از آن ذوات مقدسه به ثبت رسیده است مشاهده می شود که ایشان در رابطه با کودکان به امور خاصی توجه داشته اند که آن امور تاثیر بسزایی در رشد فکری و معنوی ایشان داشته است ، برخی از آنها عبارت اند از :
این امور در بسیاری از روایات مورد توجه و تأکید قرار گرفته است که در ذیل به برخی از آنها اشاره می کنیم :
امیرالمؤمنین علیه السلام وقتی می خواستند با فرزندانشان، به ویژه در سنین پایین سخن بگویند، از واژه «یا بُنیّ ، فرزندم» ، استفاده می کردند که حاکی از مهرآمیز بودن و نشان دادن مهر درونی به فرزندان بود که در نامه 31 نهج البلاغه که نامه ای به امام حسن علیه السلام است این تعابیر مکرارا استفاده شده است .
هم چنین حضرت زهرا سلام الله علیها نیز با بیاناتی نغز و دل نشین فرزندانشان را مورد خطاب قرار داده و از الفاظی مانند « میوه دلم ، ثمرۀ فؤادی» استفاده می کردند که این تعابیر در حدیث کساء به ما رسیده است .
هم چنین بن عباس می گوید :
«کُنْتُ عِنْدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ عَلَى فَخِذِهِ الْأَیْسَرِ ابْنُهُ إِبْرَاهِیمُ وَ عَلَى فَخِذِهِ الْأَیْمَنِ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ وَ هُوَ تَارَةً یُقَبِّلُ هَذَا وَ تَارَةً یُقَبِّلُ هَذَا إِذْ هَبَطَ جَبْرَئِیلُ بِوَحْیٍ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِینَ...» (مناقب آل أبی طالب علیهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج4، ص: 81)من در حضور پیغمبر عالیقدر اسلام بودم، ابراهیم فرزند آن حضرت روى ران چپ و امام حسین روى ران راست آن بزرگوار بودند. پیامبر خدا گاهى حسین و گاهى ابراهیم را میبوسید در همین اثناء جبرئیل نازل شد و براى آن حضرت وحى آورد.....
مشاهده می شود که رسول اکرم صلی الله علیه و آله به بوسیدن و در آغوش گرفتن کودکان توجه داشته اند
هم چنین امام علی علیه السلام از خاطرات شیرین دوران کودکی خود زمانی که نزد رسول اکرم صلی الله علیه و آله زندگی می کردند چنین یاد می کند:
« وَضَعَنِی فِی حِجْرِهِ وَ أَنَا وَلَدٌ یَضُمُّنِی إِلَى صَدْرِهِ وَ یَکْنُفُنِی فِی فِرَاشِهِ وَ یُمِسُّنِی جَسَدَهُ وَ یُشِمُّنِی عَرْفَهُ وَ کَانَ یَمْضَغُ الشَّیْءَ ثُمَّ یُلْقِمُنِیه» (نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص: 300)زمان کودکى مرا در کنار خود پرورش داد، و به سینهاش مى چسبانید، و در بسترش در آغوش مى داشت، و تنش را بمن مى مالید، و بوى خوش خویش را بمن مى بویانید، و خوراکى جویده در دهان من می نهاد (چنانکه پدر نسبت به فرزند کند)
ما نیز باید با فرزندانمان این گونه رفتار کنیم تا ایشان خاطرات خوش در کنار ما بودن را با تمامی وجود و اعضاء و جوارحشان حس کنند .
هعم چنین در رواتی این گونه آمده است که :
«کَانَ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام ابْنٌ وَ بِنْتٌ فَقَبَّلَ الِابْنَ بَیْنَ یَدَیِ الْبِنْتِ فَقَالَتْ أَ تُحِبُّهُ یَا أَبَهْ قَالَ بَلَى قَالَتْ ظَنَنْتُ أَنَّکَ لَا تُحِبُّ أَحَداً مِنْ دُونِ اللَّهِ فَبَکَى ثُمَّ قَالَ الْحُبُّ لِلَّهِ وَ الشَّفَقَةُ لِلْأَوْلَادِ.»(مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج15، ص: 171)
امیر المومنین علیه السلام یک دختر و چسری داشت ، روزی پیش روی دخترانش، پسر کوچک خود را بوسیدند. دختر پرسید: آیا وی را خیلی دوست می دارید؟ امام فرمود: آری دخترم! دختر گفت: گمان می کردم که شما جز خداوند، کسی را دوست نمی دارید. امام گریست و فرمود: محبت برای خداست و شفقت و مهربانی و نرم خویی برای فرزندان است .
هم چنین در روایتی دیگر این گونه وارد شده که یعلى العامرى، مى گوید :
« یَعْلَى الْعَامِرِیِ أَنَّهُ خَرَجَ مِنْ عِنْدِ رَسُولِ اللَّهِ ص إِلَى طَعَامٍ دُعِیَ إِلَیْهِ فَإِذَا هُوَ بِحُسَیْنٍ ع یَلْعَبُ مَعَ الصِّبْیَانِ فَاسْتَقْبَلَهُ النَّبِیُّ ص أَمَامَ الْقَوْمِ ثُمَّ بَسَطَ یَدَیْهِ فَطَفَرَ الصَّبِیُّ هَاهُنَا مَرَّةً وَ هَاهُنَا مَرَّةً وَ جَعَلَ رَسُولُ اللَّهِ ص یُضَاحِکُهُ حَتَّى أَخَذَهُ فَجَعَلَ إِحْدَى یَدَیْهِ تَحْتَ ذَقَنِهِ وَ الْأُخْرَى تَحْتَ قَفَائِهِ وَ وَضَعَ فَاهُ عَلَى فِیهِ وَ قَبَّلَهُ ثُمَّ قَالَ حُسَیْنٌ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ حُسَیْنٍ أَحَبَّ اللَّهُ مَنْ أَحَبَّ حُسَیْناً حُسَیْنٌ سِبْطٌ مِنَ الْأَسْبَاطِ.»(کامل الزیارات، النص، ص: 53) از محضر رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم بیرون آمده و به صرف طعامى که مدعوّ بودم حاضر شدم در آن مجلس حضرت حسین علیه السّلام را دیدم که با اطفال بازى مى کردند، پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم دو دست مبارک را باز کرده و او را به پیش خواندند، طفل (حضرت حسین علیه السّلام) شروع به پریدن به این طرف و آن طرف نمود و پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم از این حرکات مىخندیدند تا بالاخره او را گرفتند سپس یک دست مبارک را زیر چانهاش و دست دیگر را پشت سرش قرار داد و دهان مبارک را روى دهانش گذارد و او را بوسید و سپس فرمود: حسین از من و من از حسینم، خداوند دوست دارد کسى را که حسین را دوست دارد، حسین سبطى است از اسباط.
اقدامات گفتاری در ابراز محبت به فرزندان
نقش رفتار محبت آمیز والدین در تربیت فرزند
کودکان پس از آن که از دوران خرد سالی پا به دوران نونهالی گذاشتند و در سنین ابتدایی آموزش و رشد فکری قرارگرفتند اولین مکتب تربیتی آنها خانواده و اولین معلمان ایشان پدر و مادر او هستند ، کودک در این دوره آن چه را که از پدر و مادر می بیند امری نیکو و ارزشی دریافته و سعی در انجام و تکرار آنها دارد ، لذا اگر خانواده ای گرفتار رفتار های ناسالم باشند کودک نیز به صورت خودکار آن امور را معیار عمل خود قرار داده و بر اساس آنها رفتار می کند .
بر این اساس لازم است والدین توجه بسزایی در روابط زناشویی خود داشته باشند ،
یکی از اموری که بیش از همه نظر کودک را در سنین ابتدایی حیاتش جلب می کند رابطه عاطفی والدین با او و خودشان است ، او رفتار های پدر و مادر را به خوبی دیده و با دقت بالا پردازش و تحلیل کرده و از آن الگو می گیرد لذا باید در محیط خانه و خانواده مهر و محبت و عاطفه و دوستی حاکم باشد، و هیچ گونه اثری از نفرت و کینه و عداوت در آن نباشد و افراد خانواده همدیگر را دوست داشته باشند و محبتشان را ابراز و اظهار کنند؛ به ویژه پدر و مادر باید محبت، ثبات و آرامش را در داخل خانه گسترش دهند، چنان که خداوند در قرآن کریم فرموده است:
﴿وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِکَ لاَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُون ﴾ (سوره روم ، آیه 21) از نشانه های الهی، آن که از خودتان برای شما جفتهایی آفرید تا در کنارشان بیارامید و در میانتان دوستی و مهر نهاد. در این، نشانه هاست مردمی را که می اندیشند.
بنابراین، ارتباط بین زن و شوهر یا پدر و مادر باید ارتباط محبت آمیز باشد و چنین رابطه ای مایه آسایش نفس، و آرامش اعصاب، اطمینان روح و جسم و همچنین موجب همبستگی خانواده، تحکیم اساس آن و دوام موجودیت واحدش خواهد بود و فرزندان نیز با دیدن این نوع از رفتار های آرامش بخش به مرور آرامش یافته وقدرت روانی بالاتری نسبت به کودکان دیگر که در بستر های نامناسب افراد خانواده رشد پیدا کرده اند خواهند داشت .
در میان اعضای خانواده وظیفه پدر سنگین تر است؛ زیرا او باید مهر و محبت را بین اعضای خانواده گسترش دهد؛ به ویژه نسبت به همسرش مهربان باشد و نیازهای او را برآورده سازد، چون این هم از حقوق اوّلیه همسرش است و هم موجب تربیت صحیح فرزند می گردد تا بدین وسیله مهر و محبت و دوست داشتن را به فرزندانش منتقل کند.
ازامیر المؤمنین علی علیه السلام چنین روایت شده:
«لِیَتَأَسَ صَغِیرُکُمْ بِکَبِیرِکُمْ وَ لْیَرْأَفْ کَبِیرُکُمْ بِصَغِیرِکُم» (نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص: 240)کوچکترهای شما باید از بزرگانتان پیروی نمایند و بزرگترهای شما باید به کوچکترها مهر و محبت کنند.
پدر نباید در کانون خانواده بزرگی نماید، بلکه باید با افراد خانواده متواضع و دوست و مهربان باشد و تا جایی که امکان برای او ضرر ندارد به او محبت کند ، چرا که محبت اکسیری عظیم است که هر خاک بی حاصلی را به طلایی ناب تبدیل کرده و مسیر حیات او را تغییر می دهد ، نیاز به محبت و در مسیر محبت قرار گرفتن نیاز فطری همه موجودات است که امام سجاد علیه السلام در این رابطه فرمودند :
« ابْتَدَعَ بِقُدْرَتِهِ الْخَلْقَ ابْتِدَاعاً... وَ بَعَثَهُمْ فِی سَبِیلِ مَحَبَّتِه» (صحیفه سجادیه صفحه 28) خدای متعال با قدرت خود خلائق را خلق نمود و آنها را در مسیر محبت خود بر انگیخت .
حال که این گونه است باید محبت ورزید و در این امر نباید تکبر کرد .
رسول اکرم صلی الله علیه و آله در این رابطه فرمود :
«خَیْرُ الرِّجَالِ مِنْ أُمَّتِی الَّذِینَ لَا یَتَطَاوَلُونَ عَلَى أَهْلِیهِمْ وَ یَحِنُّونَ عَلَیْهِم وَلایظلمونَهُم»(مکارم الأخلاق، ص: 217) بهترین مردان امت من، کسانی هستند که بر خانواده شان بزرگی نمی فروشند و به آنان مهر می ورزند و بر آنان ظلم و ستم روا نمی دارند.
بر این اساس اگر پدر و مادر در رفتار خود بر اساس آموزه های الهی رفتار نموده و تا جایی که امکان دارد با مهر و محبت با یکدیگر رفتار نمایند فرزندان نیز این رفتار های پسندیده را مشاهده نموده و بدان عادت می کنند .
گذشته از مطالب بیان شده مهرورزی و محبت نمودن به کودکان، نه تنها موجب تندرستی بلکه بهترین پل ارتباطی برای تربیت کودکان در مقام های های گوناگون اعم از تربیت اخلاقی، دینی، سیاسی، عاطفی، فیزیکی و آموزشی است.
ارتباط عاطفی با فرزند آن هم بر اساس مهر ورزی معتدل موجب می شود که او با پدر و مادر خود صمیمی باشد، به آنان اعتماد کند و آنان را پناهگاه خویش در بحران های زندگی بداند.همان گونه که خداوند در قرآن کریم، خطاب به پیامبرش می فرماید:
﴿ فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اَللّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ اَلْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ ﴾ (سوره آلعمران، آیه 159) به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان [= مردم] نرم (و مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده می‌شدند.
والدین نیز باید بر اساس مهر و محبت با یکدیگر رفتار کنند تا فرزندان شیفته کرامات اخلاقی آنها شده و در تمامی مراحل زندگی به آن ها گوش سپرده و آن گونه که ایشان می خواهند شوند .
