ملاک های انتخاب دوست خوب 2 - خوش اخلاق بودن

ملاک های انتخاب دوست خوب 2 - خوش اخلاق بودن

در مسیر تربیت فرزند لازم است برای دوست یابی الگواهایی ارزشمند به فرزندان خود ارائه دهیم ، تا با این کار آنان به صورت واضع و شفاف توجیه شده و بتوانند دوستان خوبی برای خود انتخاب نمایند و از دوستی با افراد بد دوری کنند .

در مقاله قبلی پیرامون سلامت فکری  و اعتقادی افرادی که می خواهند با فرزندانمان دوست شوند با آنها صحبت کردیم و در این بخش به برسی یکی دیگر از ویژگی های مهم  افرادی که می خواهند با فرزندانمان دوست شوند می پردازیم .

یکی دیگر از معیار های مهم انتخاب دوست که باید آنها را به صورت کامل به  فرزندان خود آموزش دهیم خوش اخلاق بودن فرد مورد نظر برای دوست شدن و نداشتن سوء رفتار های اخلاقی است .

باید به فرزندانمان بفهمانیم که تنها دوستان متواضع و فروتن و خوش اخلاق لیاقت دوستی را دارند؛ این معیار در فرد مقابل نه تنها موجب می شود که از آنها الگو گیری نموده و خود نیز هم رنگ آنان شوند بلکه موجب پیشرفت های چشم گیر در تمامی مراحل زندگی آنها خواهد شد و حتی دوستی با یک انسان خوب و مهر  ورزی به او می تواند رضایت خدا را نیز بدست آورد  چرا که اخلاق و روحیات دوستان خوب و خوش اخلاق تاثیر بسیار زیادی در ایجاد رغبت نسبت به رفتار های خوب در انسان ایجاد می کند .

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در حدیثی، به این امر تأکید می ورزد و می فرماید:

« الْمَرْءُ عَلَى‏ دِینِ‏ خَلِیلِهِ‏ وَ قَرِینِهِ‏.»(الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏2، ص: 375) انسان بر دین و مذهب دوست و رفیق خود است.

بنابراین اگر می خواهید فرزندان شما در مسیر تربیت الهی  و سعادت قرار بگیرند و دارایی های اعتقادی و اخلاقی خود را از دست ندهند ایشان را به دوستی با افراد موجه ترغیب کنید .

از سویی دیگر رفاقت با انسانهای بد اخلاق  و شرور مانند دزدی مخفی هستند که همه هستی انسان را به سرقت می برند

به همین دلیل است که خیر خواهان بشریت در هشدارهایی از دوستی با افرادی که صفات ناپسند دارند فرموده اند  :

«لَا تَصْحَبِ الشَّرِیرَ فَإِنَّ طَبْعَکَ یَسْرِقُ مِنْ طَبْعِهِ وَ أَنْتَ لَا تَدْرِی‏»(مجموعة ورام، ج‏2، ص: 15).از مصاحبت با مردم شریر و فاسد بپرهیز که طبعت به طور ناخودآگاه بدی و ناپاکی را از طبع منحرف می دزدد، در حالی که تو از آن بی خبری.

و امام صادق علیه السلام  نیز در بیانی نورانی پیرامون آثار سوء رفاقت با افراد ناسالم می فرمایند:

«مَنْ‏ یَصْحَبْ‏ صَاحِبَ‏ السَّوْءِ لَا یَسْلَم‏»(  تحف العقول، النص، ص: 376)کسی که با رفیق بد هم نشین شود، سالم نمی ماند (و سرانجام به ناپاکی آلوده می شود).

 

آموزش نیکى کردن فرزندان به پدر و مادر

آموزش نیکى کردن فرزندان به پدر و مادر

 

در دوران ابتدایی شکل گیری شخصیت کودک لازم است نسبت  به آموزش تعالیم زیربنایی حیات انسانی به فرزندان توجه ویژه ای داشت ، چرا که اگر آن تعالیم زیربنایی در دوران کودکی  به آنها آموزش داده نشود یادگیری آن در سایر دوران ها بسیار سخت بوده و چه بسا بعید باشد که آنها را فراگرفته و عملیاتی کند. لذا لازم است والدین در همان زمان های ابتدایی تربیت کودکان آنها را مورد تعلیم آداب  ضروری دین قرار دهند  .

یکی دیگر  از مهمترین و زیربنایی ترین تعالیم آموزشی به کودکان که رعایت آن از مهمترین برنامه های تکامل است شناخت و رعایت حقوق والدین و نیکی به آنها می باشد ، خدای متعال در قرآن کریم در این باره می فرماید : 

«وَ قَضى‏ رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍ‏ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا کَرِیماً* وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی صَغِیراً».(سوره اسراء  ، آیه 23و24 )    پروردگار تو مقرّر کرد که جز او را مپرستید و به‏ پدر و مادر نیکى کنید. اگر یکى از آن دو یا هر دو، در کنار تو به سالمندى رسیدند، به آنها [حتى‏] افّ مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنها به شایستگى سخن گوى و از سر مهربانى، بال فروتنى بر آنان بگستر و بگو: پروردگارا! آن دو را رحمت کن، چنان که مرا در خُردى پروردند.

 ملاحظه می شود که خدای متعال پس از امر به عبودیت امر به احسان و نیکی کردن به والدین می کند و برخی از مصادیق کامل احسان به ایشان را ذکر می کند لذا فهمیده می شود که بعد از عبدیت الهی ضروری ترین حقی که باید شناخته شده و رعایت شود حقوق مربوط به والدین است .

اما در این جا بحث در این است که چگونه کودکانمان را آموزش داده و متقاعد کنیم که نسبت به رعایت  حقوق والدین نهایت تلاش خود را مبذول دارند .

در این رابطه لازم است از ابتدای کودکی به زبانی ساده  مضامین  برخی از آیات و روایاتی که در این رابطه وارد شده است را برای او بیان کنیم و به او بفهمانیم که این بیانات کلمات خدای متعال  و بزرگان دین ما است تا فکر نکند که پدر  و مادر برای خودخواهی این ها را می گویند .

اگر مقدمات تولد کودک به خوبی رعایت شده باشند محبت و ابهت عظیمی نسبت به خداوند متعال و ائمه اطهار علیهم السلام در او وجود دارد و به صرف این که گفته شود این مطالب را خداو امامان فرموده اند تاثیرات تربیتی خود را در وجود فرزند می گذارد ،

بر این اساس برخی ازآیات و  روایاتی که در باب رعایت حقوق والدین و احترام به ایشان است را در ذیل به صورت خلاصه ذکر می کنیم تا به زبانی ساده توسط والدین  برای کودکان بیان شود 

خدای متعال در قرآن فرمود :

«وَ قَضى‏ رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً »».(سوره اسراء  ، آیه 23 )    پروردگار تو مقرّر کرد که جز او را مپرستید و به‏ پدر و مادر نیکى کنید.

پیامبر اکرم  صلى الله علیه و آله فرمود :

«رِضا اللَّهِ فی رِضا الوالِدِ، وسَخَطُ اللَّهِ فی سَخَطِ الوالِدِ».( نهج الفصاحة ، ص: 502) خشنودى خدا در خشنودى پدر است و ناخشنودى خدا در ناخشنودى پدر.

هم چنین آن حضرت  صلى الله علیه و آله‏- در پاسخ به سؤال از حق پدر و مادر بر فرزندانشان- فرمود :

 « هُما جَنَّتُکَ ونارُکَ.»( الترغیب والترهیب:ج 3/ص316/ ح10.) آن دو، بهشت و دوزخ تو هستند.

هم چنین فرمود : 

«مَنْ‏ سَرَّهُ‏ أَنْ‏ یُمَدَّ لَهُ‏ فِی‏ عُمُرِهِ‏ وَ یُبْسَطَ لَهُ فِی رِزْقِهِ فَلْیَصِلْ أَبَوَیْهِ فَإِنَّ صِلَتَهُمَا مِنْ طَاعَةِ اللَّهِ.»( عدة الداعی و نجاح الساعی، ص: 85) کسى که دلش مى‏خواهد عمرش طولانى شود و روزى‏اش فراخ و گسترده گردد، باید به پدر و مادرش نیکى کند، چون رسیدگى به آنان! طاعت حق محسوب مى ‏گردد».

و به نقل از ابن مسعود-:

«عن رسولِ اللَّهِ صلى الله علیه و آله- وقد سَألَهُ ابنُ مَسعودٍ عَن أحَبِّ الأعمالِ إلَى اللَّهِ تعالى‏-: الصَّلاةُ على‏ وَقتِها. قلتُ:ثُمّ أیٌّ؟ قالَ: بِرُّ الوالِدَینِ.» ( الترغیب والترهیب:ج 3/ص314/ ح1.)پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در پاسخ به سؤال [من‏] از محبوبترین کارها نزد خداوند متعال فرمود: نمازِ به وقت. عرض کردم: سپس چه؟ فرمود: نیکى به پدر و مادر.

امام على علیه السلام فرمود :

« بِرُّ الوالِدَینِ أکبَرُ فَریضَةٍ.»( غرر الحکم و درر الکلم، ص: 312)نیکى به پدر و مادر، بزرگترین وظیفه است.

امام زین العابدین علیه السلام‏ نیز در دعا براى والدین خود فرمود :

 « اللّهُمّ اجعَلْنی أهابُهُما هَیبَةَ السُّلطانِ العَسُوفِ، وأبَرُّهُما بِرَّ الامِّ الرَّؤوفِ، واجعَلْ طاعَتی لِوالِدَیَّ وبِرِّی بهِما أقَرَّ لِعَینَیَّ مِن رَقدَةِ الوَسنان، وأثلَجَ لِصَدری مِن شِربَةِ الظَّمآنِ؛ حتّى‏ اوثِرَ على‏ هَوایَ هَواهُما.» (الصحیفة السجّادیّة: الدعاء 24)بار خدایا! مرا چنان گردان که از پدر و مادرم بترسم، مانند ترسیدن از سلطان بیرحم و با آنان مثل یک مادر مهربان خوشرفتار باشم و فرمانبردارى و نیکوکاریم به آنان را براى دیدگانم لذّتبخش‏تر از خوابى قرار ده که شخص بسیار خسته خواب گرفته از آن مى‏برد و براى سینه‏ام گواراتر از نوشیدن آبى که تشنه‏کام مى‏نوشد، تا خواسته آنان را بر خواسته خود برگزینم.

 هم چنین از امام صادق علیه السلام  نقل شده که آن حضرت :

«فی قَولِهِ تعالى‏:«وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»-: الإحسانُ أن تُحسِنَ صُحبَتَهُما، وأن لا تُکَلِّفَهُما أن یَسألاکَ شَیئاً مِمّا یَحتاجانِ إلَیهِ وإن کانا مُستَغنِیَینِ».( الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏2، ص: 157) درباره آیه «و به پدر و مادر نیکى کنید»- فرمود: نیکى کردن، این است که با آنان خوشرفتارى کنى و اجازه ندهى که مجبور شوند آنچه را نیاز دارند اظهار کنند و از تو بخواهند، اگرچه بى‏نیاز باشند [بلکه پیش از آنکه مجبور به اظهار نیاز خود شوند آن را برطرف ساز].

هم چنین در حدیثی دیگر از امام صادق علیه السلام این گونه وارد شده است که فرمودند :

 « بَرُّوا آباءکُم یَبَرَّکُم أبناؤکُم».( الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏5، ص: 554) با پدرانتان خوش رفتار باشید، تا فرزندانتان با شما خوشرفتارى کنند.

امام رضا علیه السلام نیز فرمود :

« إنّ اللَّهَ عَزَّوجلَّ ... أمَرَ بِالشُّکرِ لَهُ ولِلوالِدَین، فمَن لَم یَشکُرْ والِدَیهِ لَم یَشکُرِ اللَّهَ».( عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج‏1، ص: 258) خداوند عزّوجلّ ... به سپاسگزارى از خود و پدر و مادر فرمان داده است. پس هر که از پدر و مادرش سپاسگزارى نکند، از خداوند سپاسگزارى نکرده است.

ضرورت آموزش احترام و نیکی به والدین

ضرورت آموزش احترام و نیکی به والدین

 

یکی از معارفی که لازم و ضروری است از آغاز دوران کودکی به فرزندان آموزش داده شود رعایت حقوق مربوط به والدین است ، از آن جا که از همان دوران ابتدایی حیات اجتماعی کودکان ملکات رفتاری در آن ها شکل می گیرد لازم است که یکی از اصلی ترین آموزه های اجتماعی که همان نحوه ارتباط با والدین است به آنها آموزش داده شود ، چرا که بر اساس آموزه های الهی همین رعایت حقوق والدین در رشد و تکامل معنوی فرزندان تاثیر بسیار مهمی دارد تا جایی که در روایات آمده است : امام صادق علیه السلام فرمود : 

«بَرُّوا آباءکُم یَبَرَّکُم أبناؤکُم.» .( الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏5، ص: 554)  با پدرانتان خوش رفتار باشید، تا فرزندانتان با شما خوشرفتارى کنند.

 و اگر والدین از این امر غافل شوند این غفلت موجب سلب تعالیم در ارتباط صحیح با والدین شده و به مرور زمان منجر به نقص قوانین الهی و تعدی ازآنها که همین امر موجب سلب توفیقات عظیم از فرزندان می شود .

باید دانست رعایت حقوق والدین آن اندازه واجب  و ضروری است که جز در مواردی خاص که در تعارصض با حکم خداست  اجازه ترک آن داده نشده است .

امام باقر علیه السّلام فرمود:

«ثَلَاثٌ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَحَدٍ فِیهِنَ‏ رُخْصَةً أَدَاءُ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ الْوَفَاءُ بِالْعَهْدِ لِلْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ بِرُّ الْوَالِدَیْنِ بَرَّیْنِ کَانَا أَوْ فَاجِرَیْنِ»( الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏2، ص: 162) امام باقر علیه السّلام فرمود: سه چیز است که خداى عز و جل نسبت بآنها مخالفت رخصت نفرموده: رد امانت به نیکو کار و بدکردار و وفاء بپیمان نسبت به نیکوکار و بدکردار و خوشرفتارى با پدر و مادر، نیکوکار باشند یا بدکردار.

امام رضا علیه السلام  نیز فرمودند :

«بِرُّ الْوَالِدَیْنِ وَاجِبٌ وَ إِنْ کَانَا مُشْرِکَیْنِ وَ لَا طَاعَةَ لَهُمَا فِی مَعْصِیَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ »( عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج‏2، ص: 124) نیکى بپدر و مادر واجب است هر چند مشرک باشند، امّا طاعتشان در امرى که معصیت خداى عزّ و جلّ است جایز نیست،

براین اساس لازم است به فرزندان خود بیاموزیم که چگونه به والدینشان احترام گذاشته و حقوق آنها را رعایت کنند .

اثبات وجود خدا برای کودکان

اثبات وجود خدا برای کودکان 

در دوران ابتدایی شکل گیری شخصیت کودک لازم است نسبت  به آموزش تعالیم زیربنایی حیات انسانی به فرزندان توجه ویژه ای داشت ، چرا که اگر آن تعالیم زیربنایی در دوران کودکی  به آنها آموزش داده نشود یادگیری آن در سایر دوران ها بسیار سخت بوده و چه بسا بعید باشد که آنها را فراگرفته و عملیاتی کند. لذا لازم است والدین در همان زمان های ابتدایی تربیت کودکان آنها را مورد تعلیم آداب  ضروری دین قرار دهند  .

یکی از مهمترین و زیربنایی ترین تعالیم آموزشی به کودکان که رعایت آن از مهمترین حقوق هر انسانی نسبت به خدای متعال است اعتقاد به وحدانیت و فهم وجود خدای متعال است  ، از همین رو است که لقمان علیه السلام  هنگام موعظه به فرزندش اولین امری را که مورد توجه قرار می دهد شرک نورزیدن به خداست خدای متعال فرمود : 

﴿وَ إِذْ قالَ لُقْمانُ لاِبْنِهِ وَ هُوَ یَعِظُهُ یا بُنَیَّ لا تُشْرِکْ بِاللّهِ إِنَّ اَلشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ﴾ (سوره لقمان ، آیه 13 ) (به خاطر بیاور) هنگامی را که لقمان به فرزندش -در حالی که او را موعظه می‌کرد- گفت: «پسرم! چیزی را همتای خدا قرار مده که شرک، ظلم بزرگی است.»

لذا والدین نیز لازم است در همان سنین ابتدایی شکل گیری شخصیت فرزندانشان با استفاده از براهین ساده عقلی  و استدلالات تجربی مسیری را برای این که کودکشان وجود داشتن و وحدانیت خدای متعال را درک کند ارائه دهند . به همین مناسبت برخی امور را که می تواند در این رابطه راهکشا باشد را به صورت مختصرذکر می کنیم .

یکی از راه هایی که می توان از آن برای اثبات بوجود آورنده برای عالم هستی استدلال نموده تا فرزندان متوجه خالق عالم هستی شوند ، برهان نظم است ، این برهان اثبات خدا خیلی سنگین نیست و می توان آن را به صورت خیلی ساده به کودکان آموخت . برای این کار ابتدا لازم است نظم را در قالب یک مثال ساده به کودکان بفهمانیم ، به این صورت که به او بگوییم : « فرزندم به این خانه که در آن زندگیمی کنیم نگاه کن ! چرا ما می توانیم در  آن زندگی کنیم ، (شاید بگوید چون خانه اتاق و در و ... دارد ) به او می گوییم اگر خانه در نداشت می شد در آن زندگی کرد یا نه ؟ او می گوید : نه و هم چنین باقی اموری که در ساخت خانه دخیل اند را نام می بریم و در آخر به او می گوییم : فرزندم اگر همه این ها بودند اما جایشان در جای فعلی آنها نبود چه طور؟ او می گوید که نمی شود ! این جا به او می گوییم که اگر اجزاء یک مجموعه به صورت منظم در کنار هم قرار نگیرند نمی توان از آن استفاده کرد و همین امر را « نظم » می نامند ! »

این جا کودک معنا و ضرورت نظم را فهمیده است و تنها لازم است که از او بپرسیم این نظم که آن را فهمیده است آیا خود به خود بوجود آمده یا کسی آن را به او داده است ، وقتی که به او فهماندیم که هر مجموعه منظمی احتیاج به یک نظم دهنده ای دارد در این هنگام به همین صورت مذکور خلقت آسمان ها و زمین را برای او مثال می آوریم و قدم به قدم مراحلی که ذکر شد را برای او ذکر می کنیم تا کودک به وجود نظم دهنده ای که مافوق همه هستی است با قدرت عقلی اش پی ببرد و در نهایت به او می گوییم آن نظم دهنده ای که آن را اثبات کردیم همان وجودی است که خالق ما و خدا نام دارد .

و به همین نحو لازم است تا با دعوت کردن از کودک به تفکر در خلقت آسمان ها و زمین و سایر موجودات او را مشغول به فکر کردن و استفاده از قدرت عقلی اش کنیم تا به مرور زمان قدرت عقلی او بیشتر شده و مورد ربوبیت خاصه خالق متعال قرار بگیرد .

این بیانات که ذکر شد دستور العمل فکری و عقلی ای است که خدای متعال در قرآن کریم آن را برای اثبات خالق ارائه داده است  آن جا که فرمود :

﴿إِنَّ فِی خَلْقِ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ اِخْتِلافِ اَللَّیْلِ وَ اَلنَّهارِ لَآیاتٍ لِأُولِی اَلْأَلْبابِ * اَلَّذِینَ یَذْکُرُونَ اَللّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ اَلنّارِ ﴾ (سوره آل عمران ، آیه 190و191 )   مسلماً در آفرینش آسمانها و زمین، و آمد و رفت شب و روز، نشانه‌های (روشنی) برای خردمندان است .همانها که خدا را در حال ایستاده و نشسته، و آنگاه که بر پهلو خوابیده‌اند، یاد می‌کنند؛ و در اسرار آفرینش آسمانها و زمین می‌اندیشند؛ (و می‌گویند:) بار الها! اینها را بیهوده نیافریده‌ای! منزهی تو! ما را از عذاب آتش، نگاه دار!

مشاهده می شود که در این آیات خدای متعال بعد از این که داستان اولوالالباب را ذکر می کند که ایشان در خلقت آسمانها و زمین تفکر می کنند و بعد از آن است که به حق بودن خلقت آنها پی برده و به خالق آن پی می برند و آن را تصدیق می کنند .

آموزش آداب غذا خوردن با ذکر خدا به کودکان

آموزش آداب غذا خوردن با ذکر خدا به کودکان     

 

یکی از دستور العمل های دین مبین اسلام که انسان را در مسیر تعالی قرار می دهد توجه ویژه به غذا خوردن است ، این توجه دایره وسیعی را شامل می شود ، از توجه به نوع غذا که حلال است یا حرام تا این که آن غذا با چه حالاتی خورده شود . در این رابطه یکی ازمراقبت های اصلی که از همان کودکی لازم است فرزندان خود را بر رعایت آن آموزش دهیم ذکر خدا را بردن است ، یعنی هنگامی که خواستند غذا بخورند ابتدا نام خدا که منعِم اصلی ایشان است را بر زبان بیاورند و بعد از آن اقدام به غذا خوردن کنند .

برای آموزش این کار ابتدا لازم است کودکان را از لحاظ فکری آماده کنیم به این که نعمت دهنده اصلی که خدای متعال است را به آنها متذکر شویم و بعد از آن این دستور العمل رسول اکرم صلی الله علیه و آله  را برای ایشان با زبان کودکانه بخوانیم :

  پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله و سلم به امیر المؤمنین علی علیه السلام فرمود یا علی  وقتی  سر  سفره برای غذا خوردن  نشسته ای  یکی  از آداب  این است که با بسم الله غذا خوردن را شروع کنی  

« یَا عَلِیُ‏ إِذَا أَکَلْتَ‏ فَقُلْ‏ بِسْمِ‏ اللَّهِ‏ وَ إِذَا فَرَغْتَ فَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ فَإِنَّ حَافِظَیْکَ لَا یَسْتَرِیحَانِ مِنْ أَنْ یَکْتُبَا لَکَ الْحَسَنَاتِ حَتَّى تَنْبِذَهُ عَنْکَ.»(مکارم الأخلاق، ص: 142)   یا على بهنگام غذا خوردن: (بسم اللَّه) و بعد از غذا (الحمد للَّه) بگو، که فرشتگان موکل بر تو تا پایان غذا از نوشتن ثواب براى تو بیکار نمانند.

ای فرزندم    وقتی سر سفره خواستی لقمه ای برای خوردن برداری  بگو« بِسْمِ‏ اللَّهِ » و وقتی هم دست از غذا  برمی داری  بگو« الْحَمْدُ لِلَّهِ »، اگر این دو کار  را انجام دهی ملائکه کرام الکاتبین که حافظین  انسان اند و کرامات تو را می نویسند تا هنگامی که سفره را از  خود دور  نکرده ای برای تو حسنه می نویسند  .

فرزندم با این کار  رنگ خدا به لقمه هایت می زنی  و با تکرار این کار خدایی می شوی  .

  این دستورات  بسیار سازنده اند به شرط این که  انسان به آنها عمل کند  یعنی  هنگام غذا خوردن خودش را سر سفره ی خدا ببیند ، با  یاد و نام خدا شروع و با یاد و نام خدا نیز تمام کند

 آموزش  این تعلیم ارزشمند و تذکر صحیح آن کافی است تا عمری فرزندمان را با توجه سر سفره خدا بنشانیم و درب هزاران رحمت الهی را به روی او بگشاییم و خدا می داند که همین امر چه تاثیری در حیات او خواهد داشت . 

عقیقه و قربانی کردن برای نوزاد

عقیقه و قربانی کردن برای نوزاد 

 

‏یکی از دستورات مهم در رابطه با آداب ولادت نوزادان ذبح قربانی به نیت آن نوزاد و انفاق نمودن آن بین مومنین است که در لسان روایات به آن عقیقه گفته می شود .

از امام موسی بن جعفر علیه السلام نقل شده که فرمود:

« الْعَقِیقَةُ وَاجِبَةٌ إِذَا وُلِدَ لِلرَّجُلِ وَلَدٌ.» ( مکارم الأخلاق، ص: 226) چون فرزندى براى آدمى متولد شود عقیقه بر او واجب گردد،

که مراد از واجب در این باب بواسطه قرائنی که در دست است ، استحباب می باشد اما اهمیت عقیقه تا آن اندازه است که در روایات انسان را در گروی آن دانسته اند و حتی بر قربانیی که بر حاجیان بیت الله در سالهای بعد از حجشان مستحب می باشد  نیز مقدم شده است . 

 امام صادق علیه السلام  فرمود : 

« کُلُّ امْرِئٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مُرْتَهَنٌ بِعَقِیقَتِهِ وَ الْعَقِیقَةُ أَوْجَبُ مِنَ الْأُضْحِیَّةِ.» ( مکارم الأخلاق، ص: 226)   هر مردى در قیامت در گرو عقیقه است، و عقیقه از قربانى (مستحب) لازم است.

و در برخی روایات دیگر عقیقه را هم تراز فطریه ماه رمضان شمرده اند . هم چنین  از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود :

« کُلُّ إِنْسَانٍ مُرْتَهَنٌ بِالْفِطْرَةِ وَ کُلُّ مَوْلُودٍ مُرْتَهَنٌ بِالْعَقِیقَةِ.» ( مکارم الأخلاق، ص: 226)  هر انسانى در گرو فطرة (عید رمضان) است و هر مولودى در گرو عقیقه می باشد.

و در آداب و شرایط آن فرموده اند :

« الْعَقِیقَةُ لَازِمَةٌ لِمَنْ کَانَ غَنِیّاً وَ مَنْ کَانَ فَقِیراً إِذَا أَیْسَرَ فَعَلَ فَإِنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَى ذَلِکَ فَلَیْسَ عَلَیْهِ وَ إِنْ لَمْ یَعُقَّ عَنْهُ حَتَّى ضَحَّى عَنْهُ فَقَدْ أَجْزَأَتْهُ الْأُضْحِیَّةُ وَ کُلُّ مَوْلُودٍ مُرْتَهَنٌ بِعَقِیقَتِهِ.» ( مکارم الأخلاق، ص: 226) عقیقه بر هر پولدارى لازم است، و فقیر هر گاه توانست عقیقه کند، و اگر نتوانست بر او لازم نیست، و اگر براى فرزند عقیقه نکرد تا وقتى که براى او قربانى نماید همان کافیست، و هر مولودى در گرو عقیقه میباشد.

هم چنین اهمیت عقیه تا آن اندازه است که اگر والدین به علت فقر مادی نتوانستند برای فرزند عقیقه کنند بر خود فرزند لازم است آن را انجام دهد . عمر بن یزید می گوید به امام صادق (ع) عرضه داشتم که:

«إِنِّی وَ اللَّهِ مَا أَدْرِی أَ کَانَ أَبِی عَقَّ عَنِّی أَمْ لَا فَأَمَرَنِی فَعَقَقْتُ عَنْ نَفْسِی وَ أَنَا شَیْخٌ.» ( مکارم الأخلاق، ص: 226)  بخدا نمیدانم پدرم برایم عقیقه کرده یا نه؟ حضرت دستور داد من براى خود عقیقه کنم، در حالى که در سن پیرى بودم.

هم چنین در عقیقه لازم است آن را بین دیگران تقسیم کنند و بر والدین کودک مکروه است که چیزی از آن خورده یا نزد خود نگه دارند .

امام صادق علیه السلام فرمود : «عَقَّ رَسُولُ اللَّهِ ص عَنِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ ع کَبْشاً یَوْمَ سَابِعِهِمَا وَ قَطَّعَهُ أَعْضَاءً وَ لَمْ یَکْسِرْ مِنْهُ عَظْماً وَ أَمَرَ فَطُبِخَ بِمَاءٍ وَ مِلْحٍ وَ أَکَلُوا عَنْهُ بِغَیْرِ خُبْزٍ وَ أَطْعَمُوا الْجِیرَانَ.» ( مکارم الأخلاق، ص: 229) رسول اکرم (ص) براى حسنین قوچى عقیقه کرد (در روز هفتم ولادتشان) و اعضایش را قطعه قطعه نمود، و فرمود آن را پختند و بهمسایگان اطعام کرد .

دعای عقیقه

مستحب است هنگام عقیقه کردن دعای زیر خوانده شود :

« فَإِذَا ذَبَحْتَ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ إِیمَاناً بِاللَّهِ وَ ثَنَاءً عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص وَ شُکْراً لِرِزْقِ اللَّهِ وَ عِصْمَةً بِأَمْرِ اللَّهِ وَ مَعْرِفَةً بِفَضْلِهِ عَلَیْنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَإِنْ کَانَ ذَکَراً فَقُلِ اللَّهُمَّ أَنْتَ وَهَبْتَ لَنَا ذَکَراً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِمَا وَهَبْتَ وَ مِنْکَ مَا أَعْطَیْتَ وَ لَکَ مَا صَنَعْنَا فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا عَلَى سُنَّتِکَ وَ سُنَّةِ رَسُولِکَ ص وَ اخْسَأْ عَنَّا الشَّیْطَانَ الرَّجِیمَ لَکَ سُفِکَتِ الدِّمَاءُ لَا شَرِیکَ لَکَ‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ‏.»( مکارم الأخلاق، ص: 228) در موقع ذبح عقیقه بگوئید: «بنام خدا و بیارى خدا، و سپاس خدا را، و خدا بزرگ است، بخاطر ایمان بخدا، و ثنا و مدح رسول خدا (ص) و شکر روزى خدا، و نگهبانى فرمان خدا، و شناسائى فضل خدا بر ما اهل بیت». و اگر مولود پسر است بگویید: «خداوندا تو بمن‏ پسر دادى و بهتر به آن آگاهى، و آنچه دارم از تست و آنچه مى‏کنم براى تست و از من قبول کن، بر سنت تو و سنت رسول تو، و شیطان رجیم را از ما بران و این عقیقه را براى تو کشتم، براى تو شریکى نیست‏ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ‏».

تراشیدن موی سر نوزاد و صدقه دادن معادل آن

تراشیدن موی سر نوزاد و صدقه دادن معادل آن 

 

مستحب است در هفتمین روز ولادت نوزاد، سر او را بتراشند وبه وزن موی سرش طلا یا نقره به عنوان صدقه به فقیر بدهند .

! از امام صادق علیه السلام سؤال شد. چرا موی سر نوزاد تراشیده شود؟ امام علیه السلام فرمود:

«تَطْهیراً مِنْ شَعْرِ الرَّحِمِ.»( مکارم الأخلاق، ص: 229) «از آن رو که نوزاد از موی [دوران جنینی در] زهدان و رحِم، پیراسته و پاکیزه شود.

! از امام صادق علیه السلام نقل شده است: «طفلی را جهت دعا محضر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آوردند چون کاکُل داشت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دعا نکرد و دستور داد که موی سر نوزاد را بتراشند و فرمود که موی شکم طفل را نیز بتراشند»

البته استحباب تراشیدن موی سر نوزاد تنها در روز هفتم است بنابر این  اگر در روز هفتم موی سر کودک را نتراشند، استحباب آن از بین می رود.

على بن جعفر از برادرش حضرت امام کاظم علیه السلام  پرسید اگر سر مولود را تا روز هفتم نتراشیدند حکمش چیست؟  حضرت فرمودند :

«  إِذَا مَضَى سَبْعَةُ أَیَّامٍ فَلَیْسَ عَلَیْهِ حَلْقٌ. »( مکارم الأخلاق، ص: 229) پس از هفت روز دیگر لازم نیست.

البته آن چه که بعد از تراشیدن موی سر نوزاد لازم است انجام داده شود صدقه دادن به اندازه موی سر اوست البته در صورتی که مالدین توانایی مالی لازم برای این کار را داشته باشند و الا لازم نیست ، امام صادق علیه السلام  در این رابطه در ضمن بیاناتی پیرامون آداب زمان ولادت فرمود :

« یُحْلَقُ رَأْسُهُ وَ یُتَصَدَّقُ بِوَزْنِ شَعْرِهِ وَرِقاً أَوْ ذَهَباً إِنْ قُدِرَ عَلَیْهِ »( مکارم الأخلاق، ص: 229)  تراشیدن سر نوزاد و هم وزن سرش زر یا سیم صدقه دادن در صورت توانائى.

اذان واقامه گفتن در گوش نوزاد

اذان واقامه گفتن در گوش نوزاد

 

مستحب است که در گوش راست نوزاد اذان و در گوش چپ او اقامه را بگویند. [و مستحب است کسی که اذان می گوید با وضو، رو به قبله، با نیّت پاک و متوجّه عنایات خدا باشد.] (اذان و اقامه گفتن در گوش نوزاد  برترین سرآغاز آموزش از زمان تولّد اوست و در تعلیمات اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام جایگاه ویژه ای داشته و اثرات مثبت بسیاری بر آن مترتب است .

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

« مَنْ‏ وُلِدَ لَهُ‏ مَوْلُودٌ فَلْیُؤَذِّنْ‏ فِی أُذُنِهِ الْیُمْنَى بِأَذَانِ الصَّلَاةِ وَ لْیُقِمْ فِی الْیُسْرَى فَإِنَّهَا عِصْمَةٌ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ. » ( الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏6، ص: 24) هر که دارای فرزند شود سنّت است که در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه بگویند، زیرا این عمل نوزاد را از نفوذ شیطان حفظ می کند .

در روایتی دیگر در ادامه این فراز از امیر المؤمنین علی علیه السلام نقل شده است که فرمودند

« إِنَّهُ صلی الله علیه و آله  أَمَرَ أَنْ‏ یُفْعَلَ‏ ذَلِکَ‏ بِالْحَسَنِ‏ وَ الْحُسَیْنِ‏ وَ أَنْ یُقْرَأَ مَعَ الْأَذَانِ فِی آذَانِهِمَا- فَاتِحَةُ الْکِتَابِ وَ آیَةُ الْکُرْسِیِّ وَ آخِرُ سُورَةِ الْحَشْرِ وَ سُورَةُ الْإِخْلَاصِ وَ الْمُعَوِّذَتَانِ‏»( دعائم الإسلام ج 1 ص 147، بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏101، ص: 126)حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم] دستور داد که با حسنین علیه السلام آن گونه عمل کنند، و نیز امر فرمود که در گوش های شان سوره ی حمد، آیۀ الکرسی، انتهای سوره ی حشر، سوره های توحید، فلق و ناس را نیز بخوانند .

بهتر است که این اذان و اقامه را انسانی که دارای طهارت نفس و اهل تقواست در گوش نوزاد بخواند و در آخر از ایشان درخواست شود که در حق نوزاد دعای خیر نموده و باقی حضار آمین بگویند ،  چرا که تاثیر نفوس مستعده بر سایر انسانها پوشیده نیست و همین امر می تواند تا آخر عمر در حیات کودک اثرات عظیمی داشته باشد . 

البته باید یاد خدا را به صورت مداوم در حیات کودک جریان داد به نحوی که تا زمان بلوغ فکری نوزاد همواره ذکر  و یاد خدا به او تلقین شده و در شالوده شخصیتش تاثیر بگذارد تا او به جایی برسد که با اختیار خود  در مسیر ذکر و یاد خدای متعال قراربگیرد .در این رابطه پیشینیان ما از قدیم الایام پیشگام بوده اند و برای این که چنین تاثیراتی در جان فرزندان ایجاد کنند اقدام به جعل اصطلاحاتی نموده اند تا در ارتباط با کودکان از آنها استفاده کنند ، یکی از آنها همان «لالایی» مادرانه است که مادران در گوش کودکان خود زمزمه می کرده اند ، لالایی در حقیقت همان کلمه ی مقدّس «لا إِلهَ إلّا ٱللهُ» است،که مسلمانان فرزندان شان را با این شعار نوازش می دهند، اما آن را مخفّف کرده «لالایی» می گویند.

ما نیز باید این مسیر را تداوم بخشیده و با ابتکار عمل در جای جای حیات کودکمان یاد خدا را به او آموزش داده و او را در معرض ذکر خدا قرار دهیم .

بازکردن کام نوزاد با تربت امام حسین علیه السلام

بازکردن کام نوزاد با  تربت امام حسین علیه السلام 

 

بعد از آن که کودک آرام گرفت و سختی های زایمان برطرف شد مستحب است قبل از این که نوزاد شیر بنوشد با نام خدای سبحان، کام او را با تربت امام حسین علیه السلام یا با خرما همراه آب فرات یا آب باران متبرک کنند .

از امام صادق علیه السلام این گونه روایت شده که فرمودند :

«حَنِّکُوا أَوْلادَکُمْ بِماءِ الْفُراتِ وَ بِتُرْبَتِ الحُسَیْنِ علیه السلام فَإِنْ لَّم یَکُنْ فَبِماءِ السَّمآءِ»( الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏6، ص: 24)کام نوزادان خویش را با آب فرات و تربت امام حسین علیه السلام بردارید و باز کنید، و اگر ممکن نشد با آب باران .

 هم دنین در برخی روایات خرما سفارش شده است. نقل شده که امیر المؤمنین علی علیه السلام فرمود :

« حَنِّکُوا أَوْلَادَکُمْ بِالتَّمْرِ هَکَذَا فَعَلَ النَّبِیُّ ص بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهما السلام » ( الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏6، ص: 24) کام نوزادان خویش را با خرما باز کنید که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم کام امام حسن و امام حسینعلیه السلام را این چنین گشود.

البته بنابر نقل خدای متعال در داستان ولادت حضرت عیسی علیه السلام  نیز حضرت مریم سلام الله علیها اولین غذایی که میل نمودند خرما بوده است و بعید نیست که بر اساس روایات وارده ایشان نیز با همان تمر کام عیسی علیه السلام  را باز کردند .

در قرآن فرمود :

  ﴿هُزِّی إِلَیْکِ بِجِذْعِ اَلنَّخْلَةِ تُساقِطْ عَلَیْکِ رُطَباً جَنِیًّا ﴾ (سوره مریم  ، آیه 25 )  این تنه نخل را به طرف خود تکان ده، رطب تازه‌ای بر تو فرو می‌ریزد!

بر این اساس لازم است شیعیان و محبین اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام نیز در این امور  به آن ذوات مقدس اقتدا نمایند ، مخصوصا در کام برداشتن فرزندان با تربت کربلا ، که در آن آثار عظیمی نهفته است ، شاید سر آن که رسول اکرم صلی الله علیه و آله  کام حسنین علیهما السلام را با تمر برداشتند این بود که تا آن زمان تربت کربلا آن قدر مقدس نشده بود اما بعد از واقعه عاشورا روایات دیگر که کام برداشتن با غیر تربت را سفارش  می نمودند  تخصیص خورده اند ، لذا تربت امام حسین علیه السلام  بر کام برداشتن کودکان از اولویت برخوردار است که باید به آن توجه ویژه نمود .

خددای متعال سرّ عظیمی در تربت سالار شهیدان نهاده است ، امر به کام برداشتن با کودک آن تربت می نماید و در دوران حیات نیز تسبیح تربت به دست گرفتن را از نشانه های مومنین بر شمرده و در هنگام دفن  نیز امر به نهادن تربت آن حضرت بر دهان میت نموده است ، خدا می داند که در این امر عظیم چه سرّی نهفته است .  لذا باید اعتماد کرده و این آداب را بجا بیاوریم .

غسل ولادت

غسل ولادت

وقتی که نوزاد قدم به عالم گذاشت مستحب است که او را با نام خدا بردارند و غسل ولادت بدهند. از نظر اسلام و فتوای فقها و مراجع تقلید غسل دادن نوزاد مستحب است، اگر چه در روایات کلمه ی واجب آمده است که عبارت است از انجام غیر الزامی.

 امام صادق علیه السلام فرمود :

«غُسْلُ الْمَوْلُودِ واجِبٌ»( الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏3، ص: 40) «غسل و شستشوی نوزاد واجب است (= مستحب است).»

 فقها از کلمه ی واجب، استحباب مؤکّد را منظور کرده اند.

در روایتی از رسول اکرم صلی الله علیه و آله در مورد ضرورت شتن کودکان این گونه وارد شده است که فرمودند :

« اغْسِلُوا صِبْیَانَکُمْ مِنَ الْغَمَرِ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَشَمُّ الْغَمَرَ فَیَفْزَعُ الصَّبِیُّ فِی رُقَادِهِ وَ یَتَأَذَّى بِهَا الْکَاتِبَانِ.»( عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج‏2، ص: 69) (دست و روى )فرزندانتان را از چربى و بوى طعام بشوئید و پاکیزه کنید زیرا شیطان بوى چربى را میشنود و در خواب، کودک را بوحشت مى ‏اندازد و فرشتگان موکّل او آزار مى‏بینند.

هر چند که این بیان نورانی در مورد غذا خوردن کودکان است اما علتیکه در آن ذکر شده و آثار آن قابل توجه است که شیطان به هر نوع کثیفی  و پلیدی علاقه داشته و همان موجب نزدیک شدن او به کودکان و اذیت کردن ایشان می شود ، بنابر این حدیث ضرورت شستن نوزاد در ابتدایی ترین لحظات حیاتش روشن می شود.

البته باید شرایط محیطی  و جسمی نوزاد را نیز مورد توجه قرار داد ، مبادا در زمانی که هوا از نظر برودت سرد است او را شست چرا که موجب بیماری او می شود و هم چنین باید در نظر داشت که کودک خللی نداشته باشد که آب  و شستن برای او ضرر داشته باشد ، هم چنین این کار را باید فردی انجام دهد که تخصص کافی برای آن داشته باشد ، تا مبادا اتفاق ناگواری سلامت کودک را تهدید کند .

البته برخی خانواده ها رسم بر آن دارند که کودک را تا چندین هفته بعد از ولادتش نمی شویند ، لازم است دانسته شود که این کار درست نیست و مخالف دستورات اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام می باشد ، لذا باید تا جاییکه امکان دارد در انجام این کار تعجیل به عمل آید . 

هم چنین بعد از شستن نوزاد مستحب است که نوزاد را با پارچه ی حلال، پاکیزه و سفید بپوشانند. ! چنان چه در روایتی وارد شده که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم پارچه ی زرد را از بدن امام حسن علیه السلام برداشت و پارچه ی سفید خواست و امام حسن علیه السلام را با پارچه ی سفید پوشاند(وسائل الشیعه:ج 15،ص142.)