آموزش نیکى کردن فرزندان به پدر و مادر
در دوران ابتدایی شکل گیری شخصیت کودک لازم است نسبت به آموزش تعالیم زیربنایی حیات انسانی به فرزندان توجه ویژه ای داشت ، چرا که اگر آن تعالیم زیربنایی در دوران کودکی به آنها آموزش داده نشود یادگیری آن در سایر دوران ها بسیار سخت بوده و چه بسا بعید باشد که آنها را فراگرفته و عملیاتی کند. لذا لازم است والدین در همان زمان های ابتدایی تربیت کودکان آنها را مورد تعلیم آداب ضروری دین قرار دهند .
یکی دیگر از مهمترین و زیربنایی ترین تعالیم آموزشی به کودکان که رعایت آن از مهمترین برنامه های تکامل است شناخت و رعایت حقوق والدین و نیکی به آنها می باشد ، خدای متعال در قرآن کریم در این باره می فرماید :
«وَ قَضى رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا کَرِیماً* وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی صَغِیراً».(سوره اسراء ، آیه 23و24 ) پروردگار تو مقرّر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر نیکى کنید. اگر یکى از آن دو یا هر دو، در کنار تو به سالمندى رسیدند، به آنها [حتى] افّ مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنها به شایستگى سخن گوى و از سر مهربانى، بال فروتنى بر آنان بگستر و بگو: پروردگارا! آن دو را رحمت کن، چنان که مرا در خُردى پروردند.
ملاحظه می شود که خدای متعال پس از امر به عبودیت امر به احسان و نیکی کردن به والدین می کند و برخی از مصادیق کامل احسان به ایشان را ذکر می کند لذا فهمیده می شود که بعد از عبدیت الهی ضروری ترین حقی که باید شناخته شده و رعایت شود حقوق مربوط به والدین است .
اما در این جا بحث در این است که چگونه کودکانمان را آموزش داده و متقاعد کنیم که نسبت به رعایت حقوق والدین نهایت تلاش خود را مبذول دارند .
در این رابطه لازم است از ابتدای کودکی به زبانی ساده مضامین برخی از آیات و روایاتی که در این رابطه وارد شده است را برای او بیان کنیم و به او بفهمانیم که این بیانات کلمات خدای متعال و بزرگان دین ما است تا فکر نکند که پدر و مادر برای خودخواهی این ها را می گویند .
اگر مقدمات تولد کودک به خوبی رعایت شده باشند محبت و ابهت عظیمی نسبت به خداوند متعال و ائمه اطهار علیهم السلام در او وجود دارد و به صرف این که گفته شود این مطالب را خداو امامان فرموده اند تاثیرات تربیتی خود را در وجود فرزند می گذارد ،
بر این اساس برخی ازآیات و روایاتی که در باب رعایت حقوق والدین و احترام به ایشان است را در ذیل به صورت خلاصه ذکر می کنیم تا به زبانی ساده توسط والدین برای کودکان بیان شود
خدای متعال در قرآن فرمود :
«وَ قَضى رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً »».(سوره اسراء ، آیه 23 ) پروردگار تو مقرّر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر نیکى کنید.
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود :
«رِضا اللَّهِ فی رِضا الوالِدِ، وسَخَطُ اللَّهِ فی سَخَطِ الوالِدِ».( نهج الفصاحة ، ص: 502) خشنودى خدا در خشنودى پدر است و ناخشنودى خدا در ناخشنودى پدر.
هم چنین آن حضرت صلى الله علیه و آله- در پاسخ به سؤال از حق پدر و مادر بر فرزندانشان- فرمود :
« هُما جَنَّتُکَ ونارُکَ.»( الترغیب والترهیب:ج 3/ص316/ ح10.) آن دو، بهشت و دوزخ تو هستند.
هم چنین فرمود :
«مَنْ سَرَّهُ أَنْ یُمَدَّ لَهُ فِی عُمُرِهِ وَ یُبْسَطَ لَهُ فِی رِزْقِهِ فَلْیَصِلْ أَبَوَیْهِ فَإِنَّ صِلَتَهُمَا مِنْ طَاعَةِ اللَّهِ.»( عدة الداعی و نجاح الساعی، ص: 85) کسى که دلش مىخواهد عمرش طولانى شود و روزىاش فراخ و گسترده گردد، باید به پدر و مادرش نیکى کند، چون رسیدگى به آنان! طاعت حق محسوب مى گردد».
و به نقل از ابن مسعود-:
«عن رسولِ اللَّهِ صلى الله علیه و آله- وقد سَألَهُ ابنُ مَسعودٍ عَن أحَبِّ الأعمالِ إلَى اللَّهِ تعالى-: الصَّلاةُ على وَقتِها. قلتُ:ثُمّ أیٌّ؟ قالَ: بِرُّ الوالِدَینِ.» ( الترغیب والترهیب:ج 3/ص314/ ح1.)پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در پاسخ به سؤال [من] از محبوبترین کارها نزد خداوند متعال فرمود: نمازِ به وقت. عرض کردم: سپس چه؟ فرمود: نیکى به پدر و مادر.
امام على علیه السلام فرمود :
« بِرُّ الوالِدَینِ أکبَرُ فَریضَةٍ.»( غرر الحکم و درر الکلم، ص: 312)نیکى به پدر و مادر، بزرگترین وظیفه است.
امام زین العابدین علیه السلام نیز در دعا براى والدین خود فرمود :
« اللّهُمّ اجعَلْنی أهابُهُما هَیبَةَ السُّلطانِ العَسُوفِ، وأبَرُّهُما بِرَّ الامِّ الرَّؤوفِ، واجعَلْ طاعَتی لِوالِدَیَّ وبِرِّی بهِما أقَرَّ لِعَینَیَّ مِن رَقدَةِ الوَسنان، وأثلَجَ لِصَدری مِن شِربَةِ الظَّمآنِ؛ حتّى اوثِرَ على هَوایَ هَواهُما.» (الصحیفة السجّادیّة: الدعاء 24)بار خدایا! مرا چنان گردان که از پدر و مادرم بترسم، مانند ترسیدن از سلطان بیرحم و با آنان مثل یک مادر مهربان خوشرفتار باشم و فرمانبردارى و نیکوکاریم به آنان را براى دیدگانم لذّتبخشتر از خوابى قرار ده که شخص بسیار خسته خواب گرفته از آن مىبرد و براى سینهام گواراتر از نوشیدن آبى که تشنهکام مىنوشد، تا خواسته آنان را بر خواسته خود برگزینم.
هم چنین از امام صادق علیه السلام نقل شده که آن حضرت :
«فی قَولِهِ تعالى:«وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»-: الإحسانُ أن تُحسِنَ صُحبَتَهُما، وأن لا تُکَلِّفَهُما أن یَسألاکَ شَیئاً مِمّا یَحتاجانِ إلَیهِ وإن کانا مُستَغنِیَینِ».( الکافی (ط - الإسلامیة)، ج2، ص: 157) درباره آیه «و به پدر و مادر نیکى کنید»- فرمود: نیکى کردن، این است که با آنان خوشرفتارى کنى و اجازه ندهى که مجبور شوند آنچه را نیاز دارند اظهار کنند و از تو بخواهند، اگرچه بىنیاز باشند [بلکه پیش از آنکه مجبور به اظهار نیاز خود شوند آن را برطرف ساز].
هم چنین در حدیثی دیگر از امام صادق علیه السلام این گونه وارد شده است که فرمودند :
« بَرُّوا آباءکُم یَبَرَّکُم أبناؤکُم».( الکافی (ط - الإسلامیة)، ج5، ص: 554) با پدرانتان خوش رفتار باشید، تا فرزندانتان با شما خوشرفتارى کنند.
امام رضا علیه السلام نیز فرمود :
« إنّ اللَّهَ عَزَّوجلَّ ... أمَرَ بِالشُّکرِ لَهُ ولِلوالِدَین، فمَن لَم یَشکُرْ والِدَیهِ لَم یَشکُرِ اللَّهَ».( عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج1، ص: 258) خداوند عزّوجلّ ... به سپاسگزارى از خود و پدر و مادر فرمان داده است. پس هر که از پدر و مادرش سپاسگزارى نکند، از خداوند سپاسگزارى نکرده است.
